Reza Abbasi: İran Azerbaycanlısı İnsan Hakları Savunucusu

AI İndeksi: MDE 13/131/2006
Tarih: 6 Aralık 2006

Reza Abbasi: İran Azerbaycanlısı İnsan Hakları Savunucusu
VİCDAN MAHPUSU - İTİRAZ DURUMU

İnsan hakları savunucusu Reza Abbasi, ASMEK (Azerbaycanlı Siyasi Mahpusları Savunma Komitesi) ve demokrasi ile insan hakları konusunda çalışmaları olan İran Mezunlar Birliği (Advar-e Tahkim-e Vahdat) kuruluşlarına üyedir.

Reza Abbasi, İnkılap (Devrim) Mahkemesinde "İran İslam Cumhuriyeti dini liderine hakaret etmek" ve "sistem aleyhine propaganda" suçlamalarıyla yargılanarak altışar ay hapis cezasına çarptırılmış olup Zenjan Merkezi Hapishanesinde bir yıl hapis cezasını çekmektedir. Uluslararası Af Örgütü Reza Abbasi'nin, İran'daki Azerbaycan toplumu adına yürüttüğü barışçıl faaliyetler nedeniyle tutuklanan bir vicdan mahpusu (düşünce suçlusu) olduğuna inanmaktadır.

Gözaltı ve Tutuklama:
Reza Abbasi, 27 Haziran 2006'da İran'ın kuzeybatısındaki Zenjan şehrinde, İstihbarat Bakanlığı ofisinde sorgulanması için yapılan sözlü çağrıları yanıtsız bırakmasının ardından gözaltına alınmıştır. O aynı zamanda 12 Mayıs 2006'da resmi "İran" gazetesinde yayınlanan ve Azerbaycanlıların çoğunu rencide eden bir karikatür nedeniyle İran'ın Azerbaycan bölgelerinde başlayan kitlesel protesto gösterilerinden sonra gözaltına alınmıştır. Gözaltına alınma tarihi ayrıca 30 Haziran'da yapılacak olan Babek Kalesi toplantısından hemen öncedir. Her yıl, binlerce İran Azerbaycanlısı 9. yüzyılda yaşayan İranlı Azeri Türkü tarihi kahraman Babek Hürremdin'in doğumgününü anmak için kaleye yürümektedirler. Bu toplantılar sık sık İran yetkilileri tarafından bastırılmaktadır. Raporlara göre bu yıl memurlar, katılımları engellemek için bir çok kişiyi gözaltına almışlardır.

Reza Abbasi,gözaltına alındıktan sonra Zenjan Merkezi Hapishanesine götürülerek en az iki ay boyunca tecritte tutulmuştur. Raporlara göre o, 11 Eylül'de görülen ikinci mahkeme celsesine kadar avukatıyla iletişim kuramamıştır. Aktivistin, gözaltında işkenceye maruz kalmış olmasından endişe edilmektedir.

Adil Olmayan Yargı ve Mahkumiyet:
Reza Abbasi, 5 Eylül 2006'da Zenjan İnkılap (Devrim) Mahkemesinin Birinci Şubesinde, ailesi ve avukatının bulunmadığı kapalı bir celsede yargılanmıştır. İkinci kapalı celse 11 Eylül'de, avukat katılımıyla gerçekleşmiştir. Avukatının açıklamalarına göre Reza Abbasi, ASMEK ve çeşitli öğrenci kuruluşlarındaki faaliyetleriyle ilgili sorgulanmıştır.

Reza Abbasi, Ekim ayında "İran İslam Cumhuriyetinin başkanına hakaret etmek" suçlamasıyla altı ay ve "sistem aleyhine propaganda yapmak" suçlamasıyla altı ay olmak üzere bir yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.

Önceki Gözaltı Dönemi:
Reza Abbasi, 2 Mayıs 2004'te güvenlik memurları tarafından işyerinde gözaltına alınmıştı. Memurlar ayrıca evini arayarak yazılarına ve kitaplarına el koymuşlardı. Reza Abbasi, gözleri bağlanarak bilinmeyen bir yere götürüp orda tecritte tutulmuştur. ASMEK ve Zenjan Üniversitesi öğrenci birliğine üyeliğiyle ilgili sorgulanan aktivist 27 Mayıs 2004'te mahkemeye çıkarılarak geçici olarak serbest bırakılmıştır. Serbest bırakılmasına şart olarak, çağrıldığı takdirde sorgulanmaya gitmesi öne sürülmüştür. Raporlara göre o, bir hafta içerisinde üç kez güvenlik ofisine sorgulanmak için çağrılmıştır.

Aile Bireylerinin Rahatsız Edilmesi:
Raporlara göre, İstihbarat Bakanlığı'nın (Ettelaat) Zenjan şehrindeki ofisinin memurları Reza Abbasi'nin ailesini rahatsız etmişlerdir. Buna, yaşlı ebeveynlerinin sürekli sorgulanmaya çağrılarak Abbasi'nin durumundan hiç kimseye bahsetmemeleri konusunda uyarılmaları dahildir.

ARKAPLAN BİLGİSİ:

İran'daki Azerbaycan Toplumu:
İran'ın en geniş etnik azınlık topluluğu olan Azerbaycan Türkleri, çoğunlukla İslam'ın Şii mezhebine inanmakta, nüfusun %25-30'luk bölümünü oluşturmakta ve daha çok ülkenin kuzeybatısında yaşamaktadırlar. Topluma entegre olmalarına rağmen, özellikle son yıllarda, anayasal hakları olduğuna inandıkları Türkçe eğitim ve Babek Kalesi toplantıları ile Meşrutiyet Günü gibi Azerbaycan kültürel ve tarihi günlerini anmak gibi daha geniş kültürel haklar talep etmektedirler. Ancak bu talepler çoğunlukla İranlı yetkililer tarafından bastırılmaktadır. Küçük bir azınlık İran Azerbaycanı’nın İran’dan ayrılarak Azerbaycan Cumhuriyeti’ne katılmasını desteklemektedir. İran devlet yetkilileri Azerbaycan kültürel kimliğini ve anadili kullanım haklarını savunanlara kuşkuyla bakmakta ve onlara "pan-Türkizm yayılmacılığı yaparak ülke güvenliğine karşı eylemlerde bulunmak” gibi ucu açık suçlamalar yöneltmektedirler.

2005 yılının Haziran ayının sonlarında, Keleyber'de Babek Kalesi toplantısına katılan bir çok İran Azerbaycanlısı gözaltına alınmıştır. En az 21 kişi, "sistem aleyhine propaganda yaymak" ve "sistem aleyhine faaliyet eden topluluklar kurmak" gibi suçlamalarla yargılanarak bir kısmı ertelenen üç ay ve bir yıl arası hapis cezalarına çarptırılmışlardır. Gözaltına alınanlardan bir kısmı, 10 yıl boyunca Keleyber'e gitmekten men edilmişlerdir.

31 Mart 2006 tarihinde Tebriz şehrinde yıllık bir anma töreninden sonra bir çok İran Azerbaycanlısı gözaltına alınmıştır.

12 Mayıs 2006'da resmi "İran" gazetesinde Azeri Türklerinin çoğunu rencide eden bir yayının yer almasından sonra ülkenin kuzey-batısında protesto gösterileri düzenlenmiştir. Gösterilerde yüzlerce katılımcı gözaltına alınmıştır. Bunlardan bazılarının işkence gördüğü ve tedaviye ihtiyaç duyduğu bildirilmiştir. Devlet yetkilileri 23 Mayıs'ta gazete yayınını geçici olarak durdurarak editörü ve karikatüristi gözaltına almışlardır. İran Azerbaycanlısı kaynaklar, güvenlik güçlerinin müdaheleleri nedeniyle onlarca ölü ve yüzlerce yaralı olduğunu bildirmişlerdir. İran yetkilileri genel olarak gösteriler sırasında gerçekleşen ölümleri reddetmiş, ancak bir polis memuru 29 Mayıs'ta Negede'de dört kişinin ölüp 43 kişinin yaralandığını açıklamıştır. Gözaltına alınanlardan çoğu serbest bırakılsa da, hala gözaltında tutulanlar ve gösterilerle ilgili olarak hapis ve kırbaç cezalarına çarptırılanlar vardır.

ASMEK, 2002 yılında kurulmuştur. Aralarında Reza Abbasi'nin de bulunduğu dört kurucu üye, faaliyetleriyle ilgili olarak 2004 yılında gözaltına alınmışlardır. Reza Abbasi 17 Aralık 2005'te Zenjan Üniversitesinde yaptığı konuşmada İranlı devlet yetkililerini ciddi şekilde eleştirmiştir.

İnsan Hakları Savunucuları:

İran yasaları ifade ve örgütlenme özgürlüğünü ciddi şekilde kısıtlamakta olup insan hakları savunucularının çalışmaları tehditler, saldırılar, gözaltılar, tutuklamalar ve işkencelerle engellenmektedir. Anayasada örgütlenme ve "milli güvenlik"le ilgili ucu açık maddeler yer almakta ve bunlar aralarında uluslararası insan hakları yasaları tarafından korunan gazetecilik ve kamu bilgilendirme çalışmalarını engellemektedirler.

Siyasi temelli adli suçlamalar çoğunlukla insan hakları savunucularının cezalandırılmasıyla sonuçlanmaktadır. Onlar ayrıca ülkeyi terk etmekten men edilmekte ve yolculuk yasağıyla karşı karşıya kalmaktadırlar.

Bağımsız sivil toplum kuruşlarının kayıt aşamaları son derece karışık olup çoğu zaman reddedilmekte ve kuruluşları zorla kapatılma riskiyle karşı karşıya bırakmaktadır. Yabancı fonlardan yardım alan kuruluşlar ise "casusluk" ve "yabancı düşman kuruluşlarla iletişim ve destek" suçlamalarıyla karşılaşma riski altındadırlar. Örneğin 2006 yılının Ocak ayında İçişleri Bakanlığı'nın "sistemi devirmeyi amaçlayan iç ve dış kaynaklardan" parasal yardım aldıkları iddia edilen sivil toplum kuruluşlarının bir listesini hazırladığı bildirilmiştir. Söz konusu kuruluşların bazılarının, eski Cumhurbaşkanı Hatemi'nin ofisinden de destek gördükleri iddia edilmiştir. İçişleri Bakanlığının bu kuruluşların faaliyetlerini kısıtlamaya hazırlandığı söylenmiştir.

ÖNERİLEN EYLEM: Lütfen Farsça, İngilizce, Fransızca, Arapça ya da kendi dilinizde bir mektup yazarak en kısa sürede gönderin. Mektubunuzda:

- Reza Abbasi'nin bir insan hakları savunucusu olarak uluslararası anlaşmalarla tanınmış ifade ve örgütlenme özgürlüğünü barışçıl şekilde kullanarak yaptığı çalışmaları nedeniyle "İran İslam Cumhuriyeti dini liderine hakaret etmek" ve "sistem aleyhine propaganda yapmak" ile suçlanıp bir yıl hapis cezasına çarptırılması nedeniyle kaygılandığınızı belirtin;

- Reza Abbasi'nin bir vicdan mahpusu (düşünce suçlusu) olduğuna inandığınızı belirterek yetkilileri onu hiç bir ön koşul olmadan bir an önce serbest bırakmaya çağırın;

- Reza Abbasi'nin, Zenjan İnkılap (Devrim) Mahkemesinde kapalı celsede görülen davasının uluslararası adil yargılama standartlarına uymaması nedeniyle endişe duyduğunuzu belirtin;

- Yetkililere, aktivistin ailesi ve avukatıyla düzenli olarak görüşme ve talep ederse sağlık yardımına erişmesini sağlamaları çağrısında bulunun;

- Yetkililer tarafından korkutulup tedirgin edildikleri bildirilen ailesinin güvenliğinden endişe duyduğunuzu belirterek onlar için gereken tüm tedbirlerin alınmasını isteyin.