İran'da Azerbaycanlı Siyasi Mahpusları Savunma Birliği'nin (ADAPP) Aylık Raporu- Mayıs 2009

İran'da Azerbaycanlılara yönelik sistematik hak ihlalleri 2009 yılının Mayıs ayında da devam etmiş ve aktivistlerin İran seçimleri öncesinde insan hakları konusunda nispeten iyileşmeye yönelik beklentisi, geçtiğimiz ay yaşanan olaylar sonucu yerini umutsuzluğa bırakmıştır.
Eski İran Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin Azerbaycanlılara yönelik hakaretine karşı yapılan protesto gösterileri sonrası aktivistlere yapılan saldırılar ve gözaltılar ile internet sitelerine erişimin engellenmesi, ayrıca gözaltı sürelerinin hukuksuzca uzatılması Mayıs ayında yaşanan başlıca hak ihlallerindendir. Yetkililer, Azerbaycanlı kültürel aktivistleri keyfi olarak gözaltına almaya ve avukatlarla görüşmelerini engellemeye devam etmektedirler.

Azerbaycanlı Aktivistlere yönelik Saldırı ve Gözaltılar
14 Mayıs günü internette yayılan bir videoda İran eski cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi, önde gelen reformcularla biraradayken Azerbaycanlıları aşağılayan fıkralar anlatırken görüntülenmiştir. Toplantıda tanınmış din adamlarının yanısıra reformcu cumhurbaşkanı adayı Mir Hüseyin Musevi'nin temsilcileri de görülmektedir. Görüntülerde yer alanların tümü anlatılan ırkçı fıkralara gülmekte ve Azerbaycanlılara yönelik hakaret içerikli açıklamalar eklemekteydiler.

Söz konusu görüntülerin internette yayılmasının ardından İran'da Azerbaycanlı nüfusun yoğun olduğu şehirlerde ve üniversitelerde protesto gösterileri düzenlenmiştir. Tebriz, Urmiye, Koşaçay (Miyandoab), Meşkinşehr ve diğer Azerbaycan şehirlerinde onlarca aktivistin tutuklandığı bildirilmiştir.

22 Mayıs Cuma günü Tebriz'de El Gölü (Şah Gölü) parkına düzenlenen geniş katılımlı bir yürüyüşte, katılımcılardan bir bölümünün sloganlar atarak etnik topluluklara yönelik hakaretleri kınamaları ve Hatemi'nin Azerbaycanlılardan resmen özür dilemesini taleb etmeleri, güvenlik güçlerinin yürüyüşçüleri darp edip göz yaşartıcı bomba fırlatarak müdahele etmesiyle sonuçlandı. Protestocuların bir kısmının yaralandığı olaylarda gözaltına alınan aktivistlerin isimleri: Ali Rıza Ferşi (Tebriz Üniversitesi öğretim üyesi), Ali Eslami, Esger Çemeni, Bayram Halikzade, Seccad Karabağlı, Ferdin Muradpur, Murtaza Muradpur, Hekem Muradpur, Vahid Ağacani, eşi Seher Fethi ve Hale Fethi olarak belirlenmiştir. Vahid Ağacani, Seher Fethi ve Hale Fethi, üç gün gözaltında kaldıktan sonra teminat karşılığında serbest bırakıldılar.

Yerel kaynaklardan alınan bilgilere göre 23 Mayıs Cumartesi günü güvenlik memurlardı Tebriz'de Bedeli ailesinin evine baskın yaparak Ali, İrej, Resul ve Gulam Bedeli'yi gözaltına almışlardır. Gulam Bedeli, bir hafta boyunca gözaltında tutulduktan sonra teminat karşılığında serbest bırakılmıştır.

25 Mayıs Pazartesi günü Cumhurbaşkanı adayı Mir Hüseyin Musevi'nin Tebriz'de Bağ-ı Şimal stadyumundaki konuşması sırasında bir grup izleyici, pankartlar kaldırarak Azerbaycanlıların anadil haklarıyla ilgili ve Hatemi'nin internette yayılan görüntülerine tepki içeren sloganlar seslendirmiştirler. Bunun üzerine emniyet memurları slogan atan izleyicilere saldırıp darp ederek 15'den çok protestocuyu gözaltına almıştır. Gözaltına alınanların isimleri: Ali İmani (Tebriz Üniversitesi öğrencisi), Mehdi İmani (Tebriz Üniversitesi öğrencisi), Hamid Hasanzade (Tebriz Azad Üniversitesi öğrencisi), Babek Minuği (film ve belgesel yönetmeni), Esger Kadimi (Tebriz Üniversitesi öğrencisi), Cihanbehş Bahtaver, Nadir Bahtaver, Ferdin Bağerzade, Armin Şakeran Vahi, Ali Sadıki ve Abdullah Sedugi olarak belirlenmiştir. Esger Kadimi, Hamid Hasanzade, Cihanbehş ve Nadir Bahtaver adlı aktivistler 10 gün gözaltında tutulduktan sonra teminat karşılığında serbest bırakılmıştırlar.

31 Mayıs günü Meşkinşehr kentinin Ettelaat (istihbarat ve güvenlik teşkilatı) memurları, şehrin genelinde dağıtılan bildirilerle ilgili olarak Azerbaycanlı kültürel aktivistler Aydın Zakeri, Mansur Seyfi ve Ferdin Nobaht'i gözaltına almışlardır. Gözaltına alınan aktivistlerden birinin ailesine göre Meşkinşehr'in yargı yetkilileri adı geçen aktivistlere yönelik gözaltı kararı çıkarmış ve ailelerine, onlarla görüşme izni vermemiştirler. Şu anda sorgulama aşamasında olan aktivistlerin avukat tutmaları engellenmektedir.

Yerel kaynaklardan alınan bilgilere göre güvenlik memurları 1 Haziran Pazartesi günü saat 3 sularında, ellerinde belge olmadığı halde gözaltına almak amacıyla Azerbaycanlı aktivistlerin evlerine girmiştir. Memurlar, tanınmış Azerbaycanlı yazar ve aktivist İbrahim Raşidi'nin evine girmiş, kendisi orda bulunmadığı için aktivisti gözaltına alamayıp evi arayarak kitaplarına ve yazılarına el koymuşlardır.

22 Mayıs günü Miyandoab (Koşaçay) kentinde Azerbaycanlı kültürel aktivistler Seccad Aziziyan ve "... Şiri", 2006 yılında İran'da Azerbaycanlıların protesto gösterilerinin yıldönümüyle ilgili bildiri yaydıkları gerekçesiyle gözaltına alınmış ve işkenceye maruz kalmışlardır. Adı geçen aktivistler 24 Mayıs günü suçlamaları belirtildikten sonra teminat karşılığında serbest bırakılmışlardır.

Öte yandan 20 Mayıs Cumartesi günü Tebriz'de Şehriyar Salonunda Cumhurbaşkanı adayı Mir Hüseyin Musevi'nin kampanya yetkilileri tarafından düzenlenen soru-cevap oturumunda muhalif Azerbaycanlı öğrencilere saldırıldı. Oturumda Azerbaycanlı aktivistler "Haray Haray Men Türkem" (Haykırıyorum Ben Türküm) ve Farsça olarak "Hatemi Özür Dilemelidir" yazılı pankartlar kaldırarak tepkilerini barışçıl olarak ifade etmiş ve Hatemi ile görüntülerdeki reformcuların resmen özür dilemelerini taleb etmişlerdir. Bunun üzerine oturumu düzenleyen Mir Hüseyin Musevi'nin kampanya yetkilileri aktivistlere saldırmış ve pankartlarını yırtarak onları darp etmiştir. Aralarında Urmiye Azad Üniversitesi eksi öğrencisi ve eski siyasi tutuklu Hadi Hamidi Şafik ile Tebriz Üniversitesi İslami Birliği üyesi Naim Ahmedi'nin de bulunduğu 10 aktivist yaralanmıştır.

Ayrıca 31 Mayıs Pazar günü Urmiye'de şehrin eski milletvekili Şehrbanu Amani'nin katılımıyla gerçekleştirilen soru-cevap oturumunda, seçimlerde Mir Hüseyin Musevi'yi destekleyeceğini açıklayan eski cumhurbaşkanı Hatemi'nin internette yayılan görüntüleri ve Azerbaycanlılara yönelik hakaretamiz tavrıyla ilgili bir soru yönelten izleyici, Musevi'nin kampanya yetkilileri tarafından darp edilmiştir.

Uzun Süreli Gözaltı
4 Nisan Cumartesi gününden beri gözaltında tutulan Azerbaycanlı gazeteci ve yazar Neği Ahmedi Azer, halen Tebriz'deki Ettelaat (İran İstihbarat Bakanlığı) merkezinde tutuklu bulunmaktadır. Çeşitli kaynaklardan verilen bilgilere göre Ahmedi Azer, fiziksel ve ruhsal baskılara maruz kalmaktadır.
10 Mayıs Pazar günü Ettelaat (istihbarat bakanlığı) memurları Ahmedi Azer'in evini bir saat boyunca aramış ve kitaplarına, el yazmalarına ve bazı kişisel eşyalarına el koymuşlardır. Aktivistin yakınlarının belirttiğine göre sivil giyimli memurlar eve arama izni olmadan girmişlerdir. Ahmedi Azer'in ailesi, gözaltına alınmasından iki ay geçmesine rağmen şu ana kadar ona karşı yöneltilen suçlamalara dair bilgi alamamıştırlar. Ailesi, Azerbaycanlı yazarın gözaltına alınmasının, yayınlanan yazıları ve kitaplarıyla ilgili olabileceğini düşünmektedir. Ahmedi Azer'e, iki aydan uzun süren gözaltı sürecinde avukatla görüşme izni verilmemiştir.
Azerbaycan tarihi, dil ve edebiyat alanında "Türk Dili ve Azerbaycan Tarihi", "Meşrutiyet Olayları", "Sultan Mehmet ve Tebriz Minyatür Mektebi" gibi birçok kitabın yazarı ve çevirmeni olan Neği Ahmedi Azer Mukaddem, İran Yazarlar Birliği'nin üyesi ve Azerbaycan Yazarlar Birliği'nin şeref üyesidir.

Verilen Hapis Cezaları
Urmiye'de 2008 yılının Ağustos ayında uluslararası futbol turnuvasında çıkan olaylarda gözaltına alınan Azerbaycanlı kültürel aktivistler Said Mahmudi,Yaver Şerifi, Mehmed Şerifi, Said Resulpur, Mocteba Kahriz, Gulamrıza Damene ve Ali Ekberi, Urmiye Ceza Mahkemesinin 104. Şubesi tarafından altı ay hapis ve 30 kırbaç cezasına çarptırıldılar. Aktivistlere yönelik suçlamalar "Milliyetçi sloganlarla ayrılıkçı topluluklara destek vermek ve bu toplulukların sembollerini göstermek" olarak belirtilmiştir. Hakim bu suçlamaya, aktivistlerin turnuva sırasında ellerinde Azerbaycan Cumhuriyeti'nin bayrağını sallayarak sloganlar atmalarını kaynak olarak göstermiştir. 2008 yılının yaz aylarında Urmiye şehrinde yapılan futbol turnuvasında Azerbaycan Cumhuriyeti, Irak, İran ve Türkiye'nin temsilcileri yarışmışlardı.

İnternet Sitelerine Erişimin Engellenmesi
İran'da Azerbaycan öğrenci hareketine ait internet sitelerinden biri olan "oyrenci.com" adresine erişim, 11 Mayıs 2009 gününden beri İletişim Bakanlığı tarafından engellenmiştir.
Siteye erişim, devletin resmi radyo televizyon merkezi tarafından düzenlenen bir anketin Tebriz Üniversitesinde geniş çaplı gösterilerle protesto edildiği ve "Azerbaycan Öğrenci Günü" ilan edilen 11 Mayıs 1995'in yıldönümünde engellendi. Ayrıca 23 Mayıs 2009 günü, Azerbaycanlı öğrencilerin Hatemi'nin internetteki görüntülerine tepki olarak düzenlenen protesto gösterilerinin giderek arttığı günlerde "milliharakat.com" sitesine de erişim devlet yetkilileri tarafından engellendi. Bu iki site siyasi, toplumsal ve kültürel alanlarda faaliyet edip haberler yayınlayarak Azerbaycanlıların anadil hakları konusunda bilgi alışverişini sağlıyorlardı.
Bunun dışında, siyasi ve toplumsal incelemeler yayınlayan "gunaskam.com" (Güney Azerbaycan Sosyo-Kültürel Araştırmalar Merkezi) sitesine erişim, 15 Mayıs 2009 gününden beri engellenmiştir. Üç yıldır faaliyet eden bu sitede, İran ve Azerbaycan'la ilgili yüzlerce bilimsel makale yayınlanmıştır.

Mahkemeye Çıkarılanlar
26 Mayıs Salı günü Azerbaycanlı kültürel aktivistler Vedud Esedi ve Hüseyin Rehimi, Gilan eyaletinin Temyiz Mahkemesinde yargılandılar. Kapalı celsede görülen mahkemede Vedud Esedi'nin avukatlığını Ali Necefi üstlendi.
Daha önce Reşt İnkılap Mahkemesinin 1. Şubesi tarafından "milliyetçilik" ve "düzen aleyhine propaganda" ile suçlanan Azerbaycanlı insan hakları savunucusu Vedud Esedi'ye 1 yıl ve öğrenci aktivist Hüseyin Rahimi'ye 6 ay hapis cezası verilmiştir.
Azerbaycanlı aktivistler 2008 yılının Temmuz ayında Reşt şehrinin güvenlik memurları tarafından gözaltına alımış ve bir aydan çok Ettelaat (istihbarat ve güvenlik merkezi) merkezinde gözaltında tutulduktan sonra teminat karşılığında serbest bırakılmışlardır. Hüseyin Rehimi'nin gözaltı süreci boyunca işkence ve kötü muameleye maruz kalıp asılsız suçlamaları 'itiraf etmesi' için baskı gördüğü bildirilmiştir.
Uluslararası insan hakları savunucularını koruma teşkilatı "Front Line" 8 Ağustos 2008 tarihinde yayınladığı bildiride Vedud Esedi'nin tutuklanmasını kınayarak serbest bırakılması çağrısında bulunmuştur.

Serbest Bırakılanlar
Azerbaycanlı kültürel aktivist Ramin Sadıki, 87 gün gözaltında tutulduktan sonra 4 Mayıs 2009 günü teminat karşılığında Erdebil Hapishanesinden serbest bırakılmıştır. Yakınlarının belirttiğine göre Sadıki, gözaltı süreci boyunca şiddetli fiziksel ve psikolojik işkencelere maruz kalmış, bu işkenceler altında yalan suç senaryolarını kabul etmeye zorlanmıştı.
Ramin Sadıki 2006 yılının Dünya Anadili gününde de gözaltına alınmış ve daha sonra teminat karşılığında serbest bırakılmıştı. Bu dönemde Uluslararası Af Örgütü yayınladığı acil eylem çağrısıyla Sadıki'yi "vicdan mahpusu" ilan etmiş ve serbest bırakılmasını talep etmişti.

Tanınmış Azerbaycanlı kültürel aktivist İbrahim Caferzade, 24 Mayıs 2009 günü bir yıllık hapis cezasının sonra ermesinden sonra Hoy Hapishanesinden serbest bırakılmıştır.
Caferzade, 21 Şubat 2007 tarihinde Hoy şehrinde Dünya Ana Dili Günü kutlamalarına katılarak "düzen aleyhine propaganda"yla suçlanmıştı. Hoy İnkılap Mahkemesi aktivisti bir yıl hapis, iki yıl Borazcan şehrine sürgün ve üç yıl siyasi-toplumsal faaliyetlerden menedilme cezalarına çarptırmıştı. Avukat Muhammed Rıza Fagihi'nin verdiği bilgiye göre Caferzade, 21 Şubat 2007'de Hoy şehrinin caddelerinden birinde, bir gösteriye katıldığı suçlamasıyla gözaltına alınmış ve bu ağır cezaları almıştır. Yetkililer, Caferzade'nin dosyasını sürgün cezasına çarptırıldığı Borazcan şehrine nakletmiştirler. Verilen cezaya göre Caferzade, hapis süresi tamamlandıktan sonra İran'ın güneybatısındaki Borazcan şehrinin emniyet dairelerine başvurmalı ve iki yıllık sürgün dönemi başlamalıdır.
İbrahim Caferzade, Hoy şehrinin Armin sivil toplum kuruluşunun eski başkanı ve yetkili kurulunun üyelerinden olup, tanınmış Azerbaycanlı kültürel aktivistlerdendir. O 1999 yılından beri en az altı kez devlet güvenlik güçleri tarafından gözaltına alınmış ve hapse girmiştir.